در یکی از مهمترین سفرهای دیپلماتیک هفتههای اخیر، «عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران، پس از نشست خبری مشترک با همتای آذربایجانی خود، بر ضرورت حفظ ثبات در روابط تهران و باکو و جلوگیری از تأثیرگذاری بازیگران بیرونی تأکید کرد. او این سفر را «بهموقع و ضروری» توصیف کرد و گفت که دو کشور مصمماند روابط خود را در تمام ابعاد، از همکاریهای اقتصادی و انرژی گرفته تا مسائل امنیتی و منطقهای، گسترش و عمیقتر کنند. تأکید بر «زمان مناسب سفر» پیام مهمی دارد: در شرایطی که قفقاز جنوبی در حال تجربه تحولات ژئوپلیتیکی سریع است، هر گفتوگوی نزدیک میان تهران و باکو میتواند بر توازن منطقهای اثر بگذارد.
عراقچی در بخش مهم سخنان خود گفت: «نباید اجازه دهیم هیچ طرف دیگری این رابطه را خراب کند یا آن را به سمت نامطلوبی سوق دهد». این جمله عملاً به حساسترین نقطه روابط ایران و آذربایجان اشاره دارد؛ جایی که بازیگران خارجی – چه قدرتهای غربی، چه رژیم صهیونیستی، چه برخی بازیگران منطقهای – ممکن است تلاش کنند از اختلافات گذشته یا رقابتهای ژئوپلیتیکی استفاده ابزاری کنند. پیام عراقچی روشن است: تهران و باکو باید روابطشان را خودشان مدیریت کنند، نه دیگران.
این موضعگیری بخشی از یک روند جدید در سیاست خارجی ایران است؛ رویکردی که میکوشد فضای همکاری با کشورهای همسایه را تقویت کند و تنشها را از طریق گفتوگو کاهش دهد. آذربایجان نیز طی ماههای گذشته با ارسال پیامهای سیاسی مثبت، نشان داده که آماده بازتعریف روابط با تهران در سطحی پایدارتر است.
عراقچی همچنین در بخش دیگری از سخنانش گفت که ایران منتظر میزبانی از «الهام علیاف» رئیسجمهور آذربایجان و «جیحون بایراموف» وزیر خارجه این کشور در تهران است. این جمله، یک سیگنال آشکار از تمایل تهران برای ارتقای سطح روابط به بالاترین سطح سیاسی است. در ادبیات دیپلماسی، دعوت برای سفر رسمی رئیسجمهور یک کشور، نشانهای قوی از آمادگی برای گسترش همکاریها و حل مسائل احتمالی از طریق گفتوگوی مستقیم است.
سفر عراقچی به باکو در حالی انجام میشود که قفقاز جنوبی در مرحلهای حساس قرار دارد؛ از تحولات پس از جنگ دوم قرهباغ گرفته تا تلاش بازیگران خارجی برای نفوذ در مسیرهای ترانزیتی، انرژی و امنیت منطقه. ایران همواره تأکید کرده که با هر تغییری که مرزهای رسمی یا معادلات ژئوپلیتیک منطقه را دستخوش بیثباتی کند مخالف است. در چنین فضایی، نزدیکتر شدن تهران و باکو میتواند بخشی از معادلات را متعادلتر کند.
در سالهای اخیر، روابط دو کشور گاهی دستخوش تنش شده بود؛ بهخصوص بهدلیل حساسیتهای امنیتی و ترددهای مرزی، موضوع حضور اسرائیل در آذربایجان، اختلافات ارتباطی در مسیرهای زنگزور/نخجوان، و برداشتهای متفاوت از برخی رویدادها در قفقاز. اما هم تهران و هم باکو در ماههای اخیر تلاش کردهاند از سطح تنش بکاهند. سفر امروز و سخنان صریح عراقچی را میتوان ادامه همین روند دانست.
از سوی دیگر، آذربایجان در شرایطی است که پس از تثبیت وضعیت قرهباغ و تمرکز بر بازسازی مناطق آزادشده، نیاز به روابط پایدار با همسایگان دارد؛ بهویژه ایران، که نقش مهمی در مسیرهای ترانزیتی و انرژی منطقه ایفا میکند. ایران نیز با توجه به اهمیت ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی، تلاش دارد حضور فعال و سازندهای داشته باشد تا ثبات منطقهای حفظ شود.
پیام کلیدی عراقچی سه محور دارد:
۱) توسعه روابط در همه حوزهها؛ از تجارت و انرژی تا امنیت و حملونقل
۲) حفظ استقلال روابط و جلوگیری از مداخله دیگران
۳) آمادگی برای گسترش همکاری در سطح عالی سیاسی
این پیام بهویژه در شرایطی اهمیت دارد که برخی قدرتهای جهانی و منطقهای بهدنبال ایجاد شکاف میان ایران و آذربایجان هستند. تأکید بر اینکه «نباید اجازه دهیم طرف دیگری رابطه را خراب کند» نشان میدهد تهران و باکو بهدنبال ساختن یک چارچوب جدید برای همکاری پایدار هستند.
در نهایت، سفر عراقچی و پیامهای منتقلشده میتواند آغاز مرحلهای جدید در روابط دو کشور باشد؛ مرحلهای که در آن همکاریهای دوجانبه، مدیریت اختلافات از طریق گفتوگو و دفاع از استقلال تصمیمگیری، در اولویت قرار دارد. حال باید دید دعوت رسمی برای سفر علیاف و بایراموف چه زمانی عملی میشود و این سفر چه تأثیری بر ریلگذاری جدید روابط تهران–باکو خواهد داشت
