روایت فروش جنگندههای سوخو‑۳۵ به ایران، داستانی طولانی، پرحاشیه و پیچیده بوده است؛ از اولین گزارشهای غیررسمی که در سال ۱۴۰۰ مطرح شد تا موج اخبار ضدونقیضی که در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رسانهها را درگیر کرد. بسیاری از تحلیلگران، با توجه به سابقهٔ تأخیرهای تسلیحاتی روسیه و فشارهای بینالمللی، احتمال تحقق این قرارداد را پایین میدانستند؛ اما اسناد تازهافشاشده در روسیه اکنون تصویر روشنی ارائه میدهد: جنگندهها وارد مرحلهٔ تولید شدهاند و قرارداد صادراتی ایران فعال شده است.
۱. جزئیات افشاشده چه میگوید؟
طبق مکاتبات داخلی مجموعهٔ نظامی–صنعتی روسیه (که المانیتور آن را منتشر کرده)، این ۱۶ فروند سوخو‑۳۵ تحت قرارداد مستقل و اختصاصی ایران تولید میشوند و به نام ایران ثبت شدهاند. این موضوع اهمیت دارد، زیرا بسیاری از تحلیلها تصور میکردند که ایران جنگندههای لغوشدهٔ سفارش مصر را تحویل خواهد گرفت؛ اما طبق اسناد جدید، تولید کاملاً «نوساخت» و مطابق سفارش ایران است.
در گزارش آمده است که برنامهٔ زمانبندی تحویل، از ۲۰۲۵ آغاز میشود و تا ۲۰۲۷ ادامه خواهد داشت. این بازه سه ساله با حجم تولیدات صادراتی روسیه و نیازهای جبههٔ اوکراین کاملاً سازگار است و به همین دلیل تحلیلگران آن را «قابل اعتمادترین برنامهٔ اعلامشده تاکنون» میدانند.
۲. چرا سوخو‑۳۵ برای ایران مهم است؟
نیروی هوایی ایران دهههاست که با مشکل «پیری ناوگان» مواجه است. تعداد قابل توجهی از جنگندههای فعلی ایران، شامل اف‑۱۴، اف‑۴ و اف‑۵، مربوط به دههٔ ۱۹۷۰ هستند و با وجود ارتقاهای داخلی، نیاز به یک جنگنده نسل ۴++ با رادار قدرتمند AESA و توان رزم فراتر از برد بصری (BVR) مدتهاست احساس میشود.
سوخو‑۳۵ چند ویژگی کلیدی دارد که برای ایران اهمیت راهبردی دارد:
- رادار Irbis‑E با برد بیش از ۳۵۰ کیلومتر
- توان حمل موشکهای دوربرد R‑37M با برد حدود ۳۰۰ کیلومتر
- موتورهای Thrust‑Vectoring که چابکی فوقالعاده ایجاد میکند
- پایداری بالا برای مأموریتهای گشت هوایی طولانی
- توان مقابله با جنگ الکترونیک
ترکیب این قابلیتها سوخو‑۳۵ را به یکی از قدرتمندترین جنگندههای نسل ۴++ جهان تبدیل میکند؛ جنگندهای که از نظر برخی تحلیلگران غربی، از نظر داگفایت حتی از اف‑۱۵ و رافال نیز برتر است.
۳. پیامدهای منطقهای خرید سوخو‑۳۵
ورود این جنگندهها، موازنهٔ هوایی خاورمیانه را میتواند تغییر دهد. بهویژه آنکه برخی کشورهای منطقه، مانند عربستان و امارات، از آمریکا درخواست جنگندههای نسل پنجم F‑۳۵ داشتند اما هنوز به توافق نهایی نرسیدهاند. از سوی دیگر، ترکیه پس از اخراج از برنامهٔ F‑۳۵ بهدنبال ارتقا ناوگان اف‑۱۶ خود است.
در چنین فضایی، دستیابی ایران به سوخو‑۳۵ باعث میشود:
- توان بازدارندگی هوایی ایران افزایش یابد؛
- جایگزین واقعی برای جنگندههای سالخورده ایجاد شود؛
- تهران بتواند شبکهٔ پدافندی خود را با یک قدرت هوایی جدید هماهنگ کند؛
- نبردهای هوایی احتمالی آینده پیچیدهتر و پرهزینهتر برای رقبای منطقهای شود.
۴. تأثیر جنگ اوکراین بر تحویل سوخوهای ایران
برخی تحلیلگران معتقد بودند که جنگ اوکراین، ظرفیت تولید روسیه را آنقدر درگیر کرده که امکان تحویل سریع جنگندههای صادراتی وجود ندارد. اما اسناد تازه خلاف این تصور را نشان میدهد. روسیه اکنون خطوط تولید جنگنده را تفکیک کرده و معمولاً تولید صادراتی دچار اختلال نشده است.
این موضوع احتمال تأخیرهای جدی را کاهش میدهد، هرچند شرایط جنگی همیشه متغیر است.
۵. چرا این افشاگری اکنون مهم شد؟
زمان انتشار این اسناد در شرایطی است که:
- روسیه به دنبال گسترش روابط راهبردی با ایران است.
- ایران در حوزهٔ پهپادی، همکاری گستردهای با مسکو دارد.
- قراردادهای نظامی تهران–مسکو یکی از نقاط فشار آمریکا و اروپا بوده است.
بهنظر میرسد انتشار این اسناد، پیام روشنی به غرب است:
همکاری دفاعی ایران و روسیه وارد مراحل غیرقابل بازگشت شده است.
نسخههای سوخو‑۳۵ تحت یک قرارداد صادراتی ویژه برای نیروی هوایی ایران روی خط تولید قرار گرفته و طبق برنامه، تحویل آنها از سال ۲۰۲۵ آغاز و تا ۲۰۲۷ تکمیل خواهد شد؛ تحولی که میتواند بزرگترین ارتقای توان هوایی ایران طی سه دههٔ گذشته تلقی شود.
