صبح شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴ واریز مرحله پنجم کالابرگ الکترونیک برای دهکهای اول تا سوم آغاز شد؛ اتفاقی که در ظاهر با افزایش ۱۲۰ هزار تومانی همراه بود و مبلغ این یارانه غیرنقدی را برای هر نفر به ۶۲۰ هزار تومان رساند. اما آنچه در سطح جامعه دیده میشود، شکاف عمیقی است که میان «مبلغ کالابرگ» و «واقعیت بازار» ایجاد شده و پرسش محوری گزارش امروز را شکل میدهد: آیا ۶۲۰ هزار تومان واقعاً میتواند نیازهای تغذیهای خانوارهای کمدرآمد را پوشش دهد؟
دولت چهاردهم در شرایطی این مرحله از شارژ را انجام داد که نزدیک به یک سال وقفه میان پرداختهای اسفند ۱۴۰۳ تا مهر ۱۴۰۴، فشار بیشتری بر طبقات ضعیف وارد کرده بود. فضای اقتصادی کشور در این مدت با حذف آرام و تدریجی ارز ۲۸٬۵۰۰ تومانی از گروههای کالایی مختلف، جهش قیمت گوشت، برنج، لبنیات و نهادههای دامی، و موجهای پیدرپی تورم همراه بود؛ چالشی که خود دولت بهطور رسمی چند بار از آن ابراز نگرانی کرده است.
مبلغ شارژ، در ظاهر رو به افزایش است؛ اما در عمل خانوارهای دهکهای پایین با تابلوی قیمتهایی روبهرو میشوند که هر روز بالاتر میرود. فهرست ۱۱ قلم کالای اساسی در کالابرگ – شامل شیر و ماست کمچرب، پنیر سفید، گوشت مرغ و گوسفند، تخممرغ، برنج، حبوبات، ماکارونی، روغن، قند و شکر – امروز چهرهای کاملاً متفاوت نسبت به سال گذشته دارد. شیر کمچرب ۴۹٬۵۰۰ تومان، ماست ۱۴۵ هزار تومان، تخممرغ تا ۲۵۰ هزار تومان، مرغ تا ۱۵۵ هزار تومان، لوبیا تا ۶۰۰ هزار تومان و برنج ایرانی کیلویی ۳۷۰ تا ۴۰۰ هزار تومان؛ اینها تنها چند نمونه از قیمتهایی هستند که نشان میدهد افزایش ۱۲۰ هزار تومانی کالابرگ شاید حتی نتواند فاصله یک هفته تفاوت قیمت را پوشش دهد.
نکته مهم اینکه، بهجز اقلام اصلی، چهار قلم جدیدی که در مهر ۱۴۰۴ به کالابرگ اضافه شدند – بوقلمون، بلدرچین، قزلآلا و میگو – حالا دوباره حذف شدهاند. دلیل روشن است: وقتی بوقلمون کیلویی ۲۷۰ هزار تومان و میگو تا یک میلیون تومان قیمت دارد، عملاً امکان خرید آن با کالابرگ وجود ندارد و دولت تصمیم گرفته اقلام غیرقابل خرید را کنار بگذارد تا مدیریت پرداخت سادهتر شود.
با بررسی رفتار خرید مردم، الگوی واضحی مشاهده میشود: کالاهای ارزانتر و ضروریتر مثل روغن، برنج هندی، حبوبات و تخممرغ در صدر خرید قرار دارند، درحالیکه لبنیات – که در تأمین کلسیم، پروتئین و رشد کودکان نقش کلیدی دارد – در بسیاری از خانوادهها یا به حداقل رسیده یا کاملاً حذف شده است. این تغییر سبد تغذیهای هشداری جدی برای سلامت عمومی جامعه محسوب میشود.
اما چرا قیمتها تا این حد افزایش یافته است؟ گزارشها نشان میدهد بخش عمده این جهش ناشی از کمبود ارز ترجیحی، ناترازی نهادههای دامی، بحران تب برفکی و کاهش عرضه شیر خام است. وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده معوقات ارزی تأمینکنندگان نهاده دامی تا آبان ۱۴۰۴ به ۶ میلیارد دلار رسیده و این تأخیرها باعث کاهش خوراک دام، افت تولید شیر، افزایش بیماریها و رشد قیمتهای زنجیرهای شده است. سایه تب برفکی در تابستان و پاییز، این وضعیت را تشدید کرد و برخی دامداران اعلام کردند دامها بهدلیل گرسنگی حتی دچار رفتارهای غیرطبیعی شدهاند.
از سوی دیگر، حذف تدریجی ارز ۲۸٬۵۰۰ تومانی – که دولت آن را «اصلاح ساختاری» مینامد – شوک قیمتی دوبارهای در بازار کالاهای اساسی ایجاد کرد. کارشناسان اقتصادی مانند امین دلیری طی نامهای سرگشاده نسبت به عواقب این مسیر هشدار دادهاند، اما روند حذف ارز ترجیحی همچنان ادامه دارد.
در پاسخ به بحران سوءتغذیه، دولت طرحهایی مانند یسنا و حمایت غذایی کودکان دچار اختلال رشد را اجرا کرده و مبالغی مانند ۶۵۰ هزار تومان (برای دهکهای اول تا سوم) و یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان (برای کودکان دارای سوءتغذیه) تعیین شده است. هرچند این مبالغ نیز در برابر تورم خوراکیها چشمگیر به نظر نمیرسند و بخشی از آنها صرف هزینههایی مثل پوشک میشود که خود افزایش قیمتی شدید داشته است.
و سؤال آخر همچنان روی میز است: آیا کالابرگ دهکهای چهارم تا هفتم نیز شارژ میشود؟ طبق وعده دولت، قرار است یارانه غیرنقدی برای هفت دهک ادامه داشته باشد، اما با شرطی مهم: حذف بخشی از یارانه نقدی خانوارهای متوسط و انتقال آن به دهکهای ضعیفتر. یعنی «تأمین اعتبار» همچنان گره اصلی اجرای کامل این طرح است و احتمال افزایش شارژ دهکهای چهارم تا هفتم نیز به بودجه باقیمانده دولت وابسته خواهد بود.
