گزارش جدید از تجارت خارجی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان میدهد که تعاملات اقتصادی کشورمان در سال ۱۴۰۴ وارد فاز تازهای از رشد، تثبیت و بازآرایی شده است. بر اساس آمار رسمی، صادرات ایران به کشورهای عضو این بلوک در هشت ماه نخست سال، حدود ۴ میلیون تن بوده؛ رقمی که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ۱۰ درصد رشد وزنی و ۱۱ درصد رشد ارزشی داشته و ارزشی معادل ۱.۴۶ میلیارد دلار را ثبت کرده است. این رشد، در شرایطی رقم خورده که بسیاری از اقتصادهای منطقهای با نوسانات قیمت انرژی، محدودیتهای لجستیکی و فشارهای ژئوپلیتیک مواجه هستند و همین موضوع اهمیت موفقیت ایران در حفظ و تقویت بازارهای صادراتی را دوچندان میکند.
بدنه اصلی صادرات ایران به اوراسیا را همچنان محصولات کشاورزی، صنایع غذایی، پتروشیمی، فرآوردههای نفتی سبک، مصالح ساختمانی و محصولات معدنی تشکیل میدهد. در ماههای اخیر، مسیرهای صادراتی ایران به روسیه، قزاقستان، ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان با ترکیب متنوعتر کالا همراه شده و برخی اقلام جدید نیز به تراز تجاری افزوده شده است. این روند نشان میدهد که بنگاههای ایرانی در حال سازگاری با نیازهای بازار اوراسیا هستند؛ بازاری که بهدلیل وسعت، تنوع اقلیمی و نیاز گسترده به کالاهای وارداتی، فرصتهای مهمی برای ایران به همراه دارد.
اما در طرف مقابل، واردات ایران از این بلوک اقتصادی کاهش ۹ درصدی در وزن و افزایش ۱۵ درصدی در ارزش را تجربه کرده است. این تضاد ظاهری میان وزن و ارزش، پیام مهمی برای تحلیلگران تجارت خارجی دارد: کاهش حجم واردات نشاندهنده مدیریت بهتر تقاضا یا تغییر الگوی واردات است، در حالی که افزایش ارزش، احتمالاً ناشی از رشد قیمت جهانی محصولات اساسی، نهادههای دامی و کالاهای صنعتی وارداتی از حوزه اوراسیاست. در واقع، ایران کمتر وارد کرده، ولی بخش مهمی از اقلام خریداریشده ارزش بالاتری داشتهاند.
این الگو از یکسو نشانهای از بهبود صادرات و کاهش وابستگی وارداتی در برخی بخشها است و از سوی دیگر، میتواند زنگ هشداری برای سیاستگذاران باشد تا در حوزههایی که واردات ارزشمحور افزایش یافته (مانند نهادههای دامی یا برخی تجهیزات صنعتی)، استراتژی جایگزینی یا تأمین پایدار را دنبال کنند. همچنین رشد صادرات ایران، از منظر ژئو اقتصادی، میتواند موقعیت کشور را در مذاکرات «تجارت آزاد ایران و اوراسیا» تقویت کند؛ توافقی که در صورت نهاییشدن، هزینههای گمرکی را کاهش داده و مسیر تجارت منطقهای را هموارتر خواهد کرد.
بررسی روند هشتماهه همچنین نشان میدهد که توسعه کریدورهای حملونقل شرقی–غربی، نقش مهمی در افزایش صادرات ایران داشته است. کریدور شمال–جنوب، مسیر خزر، بنادر چابهار و انزلی و همچنین اتصالهای ریلی جدید، سهم قابل توجهی در کاهش هزینه تمامشده صادرات داشتهاند. در کنار اینها، گسترش پرداختهای مبتنیبر ارزهای ملی میان ایران و برخی کشورهای عضو اوراسیا، روند تسویهحسابهای تجاری را نیز تسهیل کرده است.
در مجموع، اگرچه تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا هنوز با بیشترین ظرفیت خود فاصله دارد، اما دادههای جدید نشان میدهد که صادرات ایران با وجود محدودیتهای خارجی، توانسته رشد پایدار، مدیریت ریسک و تنوع کالا را تجربه کند. این روند در صورت تداوم، میتواند ایران را به یکی از بازیگران پرنفوذ در تجارت منطقهای این بلوک اقتصادی تبدیل کند.
