مرحله پنجم کالابرگ الکترونیکی در شرایطی آغاز شده که بخش قابلتوجهی از خانوارهای ایرانی همچنان با فشارهای تورمی و هزینههای روبهافزایش کالاهای اساسی مواجهاند. دولت در سالهای اخیر تلاش کرده با استفاده از ابزارهایی مانند کالابرگ الکترونیکی، بخشی از بار مالی خرید اقلام ضروری را برای دهکهای متوسط و پایین جامعه کاهش دهد. حالا با شروع فاز اجرایی مرحله پنجم، جزئیات جدیدی درباره نحوه واریز، زمانبندی و گروههای مشمول منتشر شده که برای میلیونها خانوار اهمیت دارد.
بر اساس اعلام رسمی، آغاز مرحله پنجم کالابرگ الکترونیکی از هفته دوم آذر ۱۴۰۴ کلید خورده است. در این طرح، اعتبار خرید کالاهای اساسی بهصورت مستقیم در کیف پول کالابرگ خانوار شارژ میشود و افراد میتوانند بدون نیاز به پرداخت نقدی، اقلام مشخصشده را از فروشگاههای طرف قرارداد دریافت کنند. این سازوکار باعث میشود خانوارها برای تأمین نیازهای اولیه، وابسته به دریافت یارانه نقدی یا نوسانات بازار نباشند و یک اعتبار ثابت و قابل پیشبینی داشته باشند.
طبق روال مراحل قبلی، دولت دهکهای اول تا سوم را به عنوان اولویت اصلی انتخاب کرده است. این دهکها که کمدرآمدترین گروهها در نظام تقسیمبندی اقتصادی محسوب میشوند، معمولاً بیش از سایر دهکها تحت تأثیر نوسانات قیمت کالاهای اساسی قرار میگیرند. به همین دلیل، واریز کالابرگ مرحله پنجم برای آنها در تاریخ ۱۵ آذر انجام شده است. این گروه در حال حاضر میتوانند از اعتبار شارژ شده استفاده کنند و خرید ماهانه خود را انجام دهند.
اما بخش مهم خبر به دهکهای چهارم تا هفتم مربوط میشود؛ گروهی که بخش بزرگی از طبقه کارگر، حقوقبگیران ثابت و خانوارهای متوسط رو به پایین را شامل میشود. طبق اعلام مسئولان، پرداخت اعتبار برای این گروهها در فاصله ۱۰ تا ۱۴ روز پس از واریز دهکهای اول تا سوم انجام خواهد شد. با توجه به این زمانبندی، انتظار میرود تا قبل از پایان آذرماه ۱۴۰۴، کالابرگ پنجم دهکهای ۴ تا ۷ نیز واریز شود.
این مرحلهبندی چند دلیل مهم دارد. نخست آنکه منابع حمایتی دولت محدود است و باید بهگونهای مدیریت شود که دهکهای پایین جامعه زودتر و با حجم بیشتری از حمایت برخوردار شوند. دوم آنکه واریز مرحلهای به دولت اجازه میدهد زیرساختهای بانکی و فروشگاهی را بدون ایجاد اختلال مدیریت کند. از آنجا که میلیونها تراکنش و هزاران فروشگاه درگیر این فرایند هستند، اجرای یکباره ممکن است باعث کندی یا بروز خطا شود. سوم آنکه این مدل پرداخت از رفتارهای هیجانی در بازار و فشار تقاضای ناگهانی جلوگیری میکند.
کالابرگ مرحله پنجم از جهت دیگری نیز برای خانوارها اهمیت دارد. در این طرح، قیمت برخی کالاهای اساسی تثبیتشده است و خانوارها میتوانند بدون نگرانی نسبت به افزایش قیمت، اقلام ضروری خود را خریداری کنند. کالاهایی مانند روغن، برنج، مرغ، تخممرغ، لبنیات، ماکارونی و برخی مواد پروتئینی معمولاً در سبد کالابرگ گنجانده میشوند. این موضوع برای دهکهای ۴ تا ۷ که درآمد ثابت دارند اما هزینهها بهطور دائمی افزایش مییابد، بسیار حیاتی است.
از سوی دیگر، اجرای کالابرگ الکترونیکی در کشور به مرور موجب تغییر رفتار خرید خانوارها شده است. برخی خانوادهها به جای خرید نقدی و مقطعی، بخشی از خرید ماهانه خود را به کالابرگ اختصاص میدهند تا فشار پرداخت یکباره کاهش یابد. در واقع کالابرگ به یک ابزار مدیریت اقتصادی تبدیل شده است، نه فقط یک حمایت مالی.
با آغاز مرحله پنجم، بسیاری از کارشناسان اقتصادی ارزیابیهای متفاوتی ارائه کردهاند. برخی معتقدند این طرح در صورتی که استمرار داشته باشد و تنوع کالایی بیشتری به آن افزوده شود، میتواند به ثبات نسبی بازار کالاهای اساسی کمک کند. برخی دیگر اما نگران هستند که تخصیص منابع حمایتی بهصورت مرحلهای نتواند مشکلات ساختاری مانند تورم یا نوسانات ارزی را جبران کند. با این حال، آنچه مسلم است این که کالابرگ برای بسیاری از خانوارهای دهک ۴ تا ۷ یک نقش حیاتی در تأمین کالاهای روزمره دارد.
در نهایت، با توجه به اعلام رسمی مبنی بر اتمام واریز دهکهای ۱ تا ۳، حالا نوبت دهکهای ۴ تا ۷ است و بسیاری از این خانوارها منتظر شارژ اعتبار هستند. اگر روند اعلامشده بدون تغییر اجرا شود، تا پیش از پایان آذر اعتبار کالابرگ پنجم این گروه نیز شارژ خواهد شد و آنها میتوانند خرید خود را آغاز کنند.
