طرح جدید سهمیهبندی بنزین که اخیراً اعلام شده، شامل تغییرات قابلتوجهی در ساختار توزیع بنزین یارانهای است. مهمترین بخش این تغییرات مربوط به خودروهایی است که بهطور کامل از دریافت سهمیه خارج شدهاند. این دستهبندی شامل پنج گروه اصلی است که مبنای تصمیمگیری آنها در گزارشهای رسمی، «کاهش مصرف غیرضروری» و «یکپارچهسازی الگوی مصرف» اعلام شده است.
۱. خودروهای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی
در رأس فهرست، خودروهای پلاک مناطق آزاد قرار دارند. این خودروها سالها با شرایطی متفاوت از سایر مناطق کشور تردد و سوختگیری میکردند. اکنون در طرح جدید، این خودروها بهطور کامل از دریافت بنزین یارانهای خارج شدهاند.
دلیل رسمی این تصمیم، مصرف بالای برخی مدلهای لوکس و تفاوت قیمت آنها با خودروهای داخلی اعلام شده است. با این حال، کاربران شبکههای اجتماعی این اقدام را نوعی «جریمه مالی» برای ساکنان مناطق آزاد دانستهاند.
۲. خودروهای دولتی—بهجز آمبولانسها
خودروهای دولتی یکی دیگر از گروههایی هستند که سهمیه یارانهای دریافت نمیکنند. ذاتاً خودروهای اداری مشمول یارانه مصرف عمومی نیستند، اما در این طرح تأکید شده که تنها آمبولانسها سهمیه ویژه خواهند داشت.
مقایسه مصرف بخش دولتی با خانوارها نشان میدهد خودروهای سازمانی سهم قابلتوجهی در مصرف سوخت دارند و از همین رو وزارت نفت حذف سهمیه آنها را «ضروری» دانسته است.
۳. خودروهای صفر و پلاک جدید تولید داخل
بحثبرانگیزترین بخش طرح مربوط به خودروهای تازه شمارهگذاریشده است. این خودروها تا مدت مشخصی—که معمولاً چند ماه اعلام شده—هیچ سهمیهای دریافت نمیکنند.
به گفته مسئولان، هدف از این کار جلوگیری از خریدوفروش سهمیه و ثبتنامهای صوری در بازار خودرو است. اما بسیاری از کارشناسان معتقدند این تصمیم بیشتر باعث فشار بر خریداران واقعی میشود.
حتی برخی نمایندگان مجلس این موضوع را «تبعیض در حق خریداران جدید» توصیف کردهاند.
۴. مالکان دارای چند خودرو (سهمیه فقط برای خودروی اول)
در این طرح، سهمیه بنزین فردمحور نشده، اما خودروهای فرد به فرد سهمیهگیری نمیکنند.
یعنی اگر شخصی سه خودرو داشته باشد، فقط خودرو اول سهمیه میگیرد و دو خودروی دیگر بدون سهمیه هستند.
این موضوع بر اساس آمار رسمی میتواند روی حدود ۲ تا ۲.۵ میلیون خودرو در کشور تأثیر بگذارد.
موافقان طرح میگویند این تصمیم باعث جلوگیری از سوداگری سهمیه و مصرف بیرویه میشود، اما مخالفان معتقدند این اقدام به ضرر اقشار متوسط است که یک خودرو اقتصادی برای کار و خودروی دوم برای خانواده دارند.
۵. خودروهای وارداتی و خارجی
در نهایت تمام خودروهای وارداتی—چه لوکس، چه اقتصادی—از سهمیه بنزین حذف شدهاند.
استدلال رسمی این است که صاحبان این خودروها در دهکهای بالای درآمدی قرار میگیرند و نیازی به یارانه سوخت ندارند.
اما بخش مهمی از مردم معتقدند همه خودروهای خارجی لوکس نیستند؛ برخی نسلهای قدیمی کیا، هیوندای یا تویوتا مصرف بسیار پایینتری از خودروهای داخلی دارند و حذف سهمیه آنها منطقی به نظر نمیرسد.
این تصمیم بخشی از طرح سهنرخی جدید بنزین است که قرار است مصرف را مدیریت کند، قاچاق سوخت را کاهش دهد و منابع یارانهای را هدفمندتر سازد. مقامات رسمی میگویند سهمیه پایه ۶۰ لیتر و سهمیه تکمیلی ۱۰۰ لیتری همچنان برقرار است، اما گروههای خاصی دیگر در این دایره قرار نمیگیرند. این در حالی است که برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس، از جمله حاجیدلیگانی، حذف سهمیه خودروهای جدید را «تبَعیضآمیز» و حتی «خلاف ماده ۴۸ قانون اساسی» دانستهاند.
با این حال، دولت میگوید این طرح با هدف عادلانهتر شدن مصرف و کاهش فشار بر منابع سوخت طراحی شده و هنوز نهایی نیست. آنچه مشخص است، تغییرات فعلی تأثیر مستقیمی بر میلیونها مالک خودرو در سراسر کشور خواهد گذاشت—از ساکنان مناطق آزاد گرفته تا مالکان خودروهای وارداتی و حتی کسانی که بهتازگی خودروی داخلی جدید تحویل گرفتهاند. در ادامه، جزئیات کامل این خودروها و دلایل حذف سهمیه آنها را بررسی میکنیم.
جمعبندی
طرح جدید سهمیهبندی، تغییری بزرگ در الگوی مصرف و قیمتگذاری سوخت ایجاد کرده است. حذف پنج گروه خودرویی شاید در نگاه اول اقدامی برای مدیریت مصرف باشد، اما آثار اقتصادی و اجتماعی آن همچنان محل بحث و بررسی است.
دولت میگوید این طرح هنوز «در حال اصلاح» است و تصمیمات جدید در راه خواهد بود.
