وقتی صحبت از «سردترین نقطهٔ کره زمین» میشود، ذهن خیلیها بهسرعت به قطب جنوب میرود؛ اما کمتر کسی میداند که سردترین ناحیهٔ واقعی زمین در یک بخش خاص از فلات شرق قطب جنوب قرار دارد؛ جایی که سرمای آن نهتنها از تمام نقاط مسکونی و غیرمسکونی جهان سردتر است، بلکه حتی رکورد تاریخی ایستگاه مشهور وُستوک روسیه را هم پشت سر گذاشته است. طبق دادههای ماهوارهای منتشرشده بین سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۶، در این ناحیه دمای هوا در شبهای قطبی زمستانی به عدد شگفتانگیز ۹۸- درجه سانتیگراد هم رسیده است؛ دمایی که انسان بدون تجهیزات پیشرفته نمیتواند حتی چند ثانیه در آن دوام بیاورد.
این رکورد تازه، سطح جدیدی از شناخت ما درباره رفتار جوّ، ارتفاع، گردش بادها و میزان تابش در مناطق فوقالعاده سرد را آشکار کرده است. برخلاف تصور عمومی که فکر میکنند سردترین دمای تاریخ زمین همان دمای ۸۹.۲- درجه ثبتشده در ایستگاه وستوک در سال ۱۹۸۳ است، فناوری ماهوارهای ثابت کرده بخشهایی از فلات بلند شرق قطب جنوب سردتر هم میشوند. این نقاط معمولاً در ارتفاع ۳۸۰۰ تا ۴۰۵۰ متر قرار دارند؛ ارتفاعی که نقش مهمی در کاهش دما دارد، زیرا هرچه ارتفاع بیشتر باشد، هوا رقیقتر و امکان نگهداری گرمای سطحی کمتر میشود.
اما چرا این مناطق تا این حد سرد میشوند؟ ترکیبی از چند عامل در این پدیده نقش دارد:
- شبهای قطبی بسیار طولانی که ممکن است ماهها بدون طلوع خورشید ادامه داشته باشد و حرارت سطح را کامل تخلیه کند.
- هوای خشک و بسیار تمیز که هیچ بخار آبی برای نگهداشتن گرما ندارد.
- بادهای سبک و محبوسشدن هوای سرد در فرورفتگیهای کوچک سطح فلات.
- ارتفاع زیاد که خود باعث افت شدید دما میشود.
در این ناحیه، حتی تنفس انسان هم ممکن نیست؛ زیرا هوای ۹۸- درجه نهتنها ریه را یخ میزند بلکه در کسری از ثانیه باعث یخزدگی پوست، چشم و مایعات بدن میشود. تحقیقات نشان میدهد این نواحی تنها با تکنولوژیهای ماهوارهای قابلبررسی هستند؛ هیچ ایستگاه انسانی نمیتواند بهطور دائمی در چنین شرایطی عمل کند.
بنابراین، اگرچه نامهایی مانند قطب جنوب، گرینلند یا سیبری همیشه با «سردترین جای زمین» پیوند خوردهاند، اما سردترین نقطه واقعی در ارتفاعات بکر، دورافتاده و غیرقابلدسترس فلات شرق قطب جنوب قرار دارد؛ جایی که طبیعت چهرهٔ واقعیِ «نهایت سرمای ممکن روی زمین» را به نمایش میگذارد.
