ایران در آستانه یکی از باشکوهترین رخدادهای نجومی سال قرار گرفته است؛ بارش شهابی جوزایی، پادشاه بارشهای شهابی، که طبق اعلام سازمان بینالمللی شهاب (IMO)، اوج آن در شنبهشب ۲۲ آذر و بامداد یکشنبه ۲۳ آذر رخ خواهد داد. این بارش به دلیل تعداد بالای شهابها، گستردگی آسمانی و امکان مشاهده با چشم غیرمسلح، همواره یکی از جذابترین رویدادهای نجومی برای علاقهمندان، خانوادهها و عکاسان آسمان شب به شمار میآید.
همچنین پیشبینیها نشان میدهد شبهای پنجشنبه، جمعه (۲۰ و ۲۱ آذر) و دوشنبه ۲۴ آذر نیز میزبان تعداد قابلتوجهی شهاب خواهند بود؛ بنابراین امسال یک فرصت چندشبی برای تماشای آسمان فراهم شده است.
بارش شهابی جوزایی از آن جهت خاص است که برخلاف بیشتر بارشها که منشأ دنبالهدار دارند، از جرمی به نام سیارک ۳۲۰۰ Phaethon ناشی میشود. این ویژگی باعث میشود ذرات ورودی به جو زمین چگالی بیشتری داشته باشند و هنگام سوختن، شهابهای درخشانتر، رنگیتر و ماندگارتر ایجاد کنند.
در سالهای گذشته نرخ این بارش در اوج به حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ شهاب در ساعت رسیده است و امسال نیز پیشبینیها عددی مشابه را نشان میدهد. البته این میزان وابسته به تاریکی آسمان، نبود شهرنشینی، و شرایط جوی هر منطقه است.
با توجه به هشدارهای بارشی و وضعیت ابری در برخی استانها که طی روزهای اخیر شاهد آن بودیم، انتخاب مکان مناسب اهمیت دوچندان پیدا میکند. مناطقی مانند کویر مرکزی، ارتفاعات زاگرس، دامنههای شرقی البرز، سواحل مکران و بخشهایی از خراسان جنوبی معمولاً آسمان شفافتر و کمنورتر دارند و بهترین فرصت را برای مشاهده شهابها فراهم میکنند.
اما حتی در شهرهای بزرگ مثل تهران، مشهد و اصفهان نیز اگر هوا صاف باشد، در ساعات پایانی شب و نقاط کمنور، امکان مشاهده چند ده شهاب وجود دارد.
اوج این بارش از غروب شنبه ۲۲ آذر آغاز میشود و تا بامداد ۲۳ آذر ادامه دارد. علاقهمندان بهتر است از ساعت ۱۱ شب تا ۴ بامداد به آسمان نگاه کنند؛ جایی که صورتفلکی جوزا (دوپیکر) در بالاترین نقطه آسمان قرار میگیرد و شهابها از نزدیکی این نقطه گسیل میشوند.
البته برخلاف تصور عموم، نیازی به نگاه مستقیم به نقطه کانون نیست؛ شهابها در سراسر آسمان دیده میشوند.
بهگفته کارشناسان نجوم، امسال ماه در وضعیت مناسبتری برای مشاهده است و نور ماه مزاحمت زیادی ایجاد نخواهد کرد. بنابراین در بخش وسیعی از ایران، حتی بدون ابزار و فقط با یک زیرانداز و لباس گرم، میتوان تجربهای لذتبخش از آسمان شب داشت.
نکته مهم دیگری که IMO به آن اشاره کرده، تداوم فعالیت بارش تا ۲۴ آذر است. این یعنی کسانی که شنبهشب امکان مشاهده ندارند، همچنان میتوانند در شبهای قبل و بعد از اوج، شهابهای متعدد را رصد کنند.
بارش شهابی جوزایی به دلیل سرعت متوسط و درخشش زیاد، برای عکاسی نجومی نیز یکی از بهترین اهداف سالانه است. عکاسان میتوانند با لنز واید، نوردهیهای ۲۰ تا ۳۰ ثانیهای و ISO مناسب، مجموعهای جذاب از شهابها را ثبت کنند. برخی سالها حتی شهابهای سبزرنگ شدید (Fireball) نیز در جوزاییها دیده شدهاند که آسمان را بهطور لحظهای روشن میکنند.
این رخداد، علاوه بر جذابیت علمی، برای بسیاری از خانوادهها تجربهای احساسی و طبیعتگردی محسوب میشود؛ شبی که کودکان، نوجوانان و علاقهمندان به کیهان در کنار هم زیر آسمان مینشینند و بارها فریاد میزنند: «یکی دیگه رد شد!»
همچنین باشگاههای نجوم، گروههای آماتوری و مراکز آموزش نجوم در استانهای مختلف کشور معمولاً در این شبها برنامههای عمومی برگزار میکنند؛ از اردوی رصدی گرفته تا کارگاههای آموزش عکاسی و معرفی صورتهای فلکی.
امسال این رویداد در حالی رخ میدهد که بخشهایی از کشور طبق هشدارهای اخیر درگیر سامانههای بارشی هستند. اگرچه این موضوع در برخی استانها مانع رصد خواهد شد، اما در استانهای مرکزی، شرقی و جنوبی احتمالاً آسمان صاف خواهد بود و شرایط ایدهآل است.
از سوی دیگر، همزمانی با تعطیلات آخر هفته (پنجشنبه و جمعه) باعث شده بسیاری قصد طبیعتگردی و کمپینگ سبک برای مشاهده شهابها داشته باشند.
جمعبندی اینکه بارش شهابی جوزایی در سال جاری یکی از کمنظیرترین فرصتها برای تماشای آسمان پاک و ثبت تصاویر ویژه است. این بارش از ۲۰ تا ۲۴ آذر فعال است، اما اوج پرباران و رؤیایی آن در شب ۲۲ آذر تا بامداد ۲۳ آذر رقم خواهد خورد؛ شبی که آسمان ایران با دهها تا صدها شهاب درخشان، صحنهای از زیباییهای کیهان را پیش چشم شهروندان قرار میدهد.
