شهر افسانهای ونیز، یکی از شگفتانگیزترین سازههای تاریخ بشر، بر پایههایی بنا شده که داستان آن برای بسیاری از مردم هنوز ناشناخته است. برخلاف تصور عمومی که ونیز را شناور بر آب میدانند، این شهر روی هزاران ستون چوبی استوار است که در اعماق لجنزارها و آبهای تالاب ونیز فرو رفتهاند. اما نکتهای که این ساختار را به یک پدیده مهندسی تبدیل میکند، جنس این چوبهاست؛ چوبی به نام «الدر» که ویژگی آن چیزی فراتر از تصور معمول درباره چوب است.
چوب الدر برخلاف اکثر گونههای چوبی، در شرایط غرقشدگی نهتنها دچار پوسیدگی نمیشود، بلکه با گذشت زمان سفتتر و سختتر میشود. دلیل این پدیده شگفتانگیز، ساختار فیبری و تراکم شدید آن است که وقتی در محیطی فاقد اکسیژن قرار میگیرد، فرایند طبیعی پوسیدگی که توسط باکتریها و قارچهای هوازی انجام میشود، عملاً متوقف میشود. از طرف دیگر، املاح موجود در آب شور تالاب ونیز درون بافت چوب نفوذ کرده و این ستونهای چوبی را بهمرور شبیه سنگ یا فسیل سخت میکنند. به همین علت، پایههایی که حدود هزار سال پیش در زمین فرو رفتهاند، امروز نیز همچنان با قدرت شهر را سرپا نگه داشتهاند.
ساخت شهر روی آب در قرون گذشته تصمیمی اضطراری بود. مهاجران ونیزی برای فرار از حملات قبایل مهاجم، به دل تالابها پناه بردند و مجبور شدند روی زمینهای باتلاقی بنا بسازند. انتخاب چوب الدر اقدامی ساده اما هوشمندانه بود که امروز از آن بهعنوان یک شاهکار ناآگاهانه مهندسی یاد میشود؛ زیرا حتی مهندسان آن زمان نیز تصور نمیکردند که این پایهها بتوانند برای هزار سال دوام بیاورند و همچنان مقاوم باقی بمانند.
این ساختار چوبی عظیم، اساس ساختمانهای تاریخی، کلیساها، میدان معروف سنمارکو و حتی کاخ دوکها را تشکیل میدهد. در واقع، بخش بزرگی از میراث جهانی ونیز روی ستونهایی قرار دارد که زیر آب، سختتر از بسیاری از مصالح مدرن عمل کردهاند. با وجود این، تغییرات اقلیمی، افزایش سطح آب، فرونشست و سیلابهای مکرر (پدیده آکوا آلتا) اکنون این شهر باستانی را تهدید میکند. به همین دلیل، دولت ایتالیا در پروژههای عظیم مهندسی مانند MOSE تلاش میکند تا جریان آب را کنترل و از زیرساخت هزارساله ونیز محافظت کند.
ونیز فقط یک شهر زیبا نیست؛ نمونهای استثنایی از ترکیب طبیعت و مهندسی که نشان میدهد چگونه انتخاب درست مصالح، حتی بدون فناوری مدرن، میتواند تمدنی را برای قرنها پایدار نگه دارد. داستان چوبهای الدر، یادآور این واقعیت است که رازهای بزرگ گاه در سادهترین مواد نهفتهاند.
