استانداری خراسان رضوی اعلام کرد تاکنون یکمیلیون و ۸۰۰ هزار تبعه افغانستانی از طریق مرز دوغارون از ایران خارج شدهاند؛ موجی که آن را یکی از بزرگترین رویدادهای خروج اتباع در سالهای اخیر توصیف میکنند.
موج بزرگ خروج؛ چرا ۱.۸ میلیون نفر از دوغارون خارج شدند؟
مرز دوغارون در سالهای اخیر همواره یکی از فعالترین گذرگاههای رفتوبرگشت اتباع افغانستانی بوده، اما آمار جدید ارائهشده توسط استانداری خراسان رضوی یک حقیقت را پررنگتر میکند:
ایران طی ماههای اخیر با بزرگترین موج خروج اتباع افغانستانی روبهرو شده است؛ موجی که فقط بخشی از آن مربوط به استان خراسان رضوی است و بخش عمدهاش از ۱۱ استان دیگر جمعآوری و به مرز منتقل شدهاند.
دلایل این موج چندگانه است:
– اجرای طرحهای جدید ساماندهی اتباع غیرمجاز
– همکاری بیشتر میان نهادهای امنیتی و انتظامی
– تغییرات در سیاستهای اقامتی
– فشارهای اقتصادی و محدودیتهای معیشتی برای برخی از اتباع
– تشدید پایش مرزی و جلوگیری از ورود غیرقانونی جدید
بهعبارتی، ترکیبی از فشار، مدیریت و ورود کمتر باعث شده خروج گسترده فعلی رقم بخورد.
دوغارون؛ نقطهای استراتژیک با بار اجتماعی بالا
مرز دوغارون سالهاست که نقش یک «سوپاپ جمعیتی» را ایفا میکند؛ هم برای مدیریت مهاجران، هم برای تنظیم تردد قانونی.
اما آنچه اکنون رخ میدهد تنها یک خروج معمولی نیست، بلکه انتقال سازمانیافته یکمیلیون و ۸۰۰ هزار نفر به کشور مبداست؛ انتقالی که نیازمند:
– هماهنگی امنیتی
– اسکان موقت
– پایش هویتی
– ثبت تردد
– مدیریت حملونقل
– و تعامل با طرف افغان
است.
به بیان دیگر، این «جابهجایی جمعیتی» یک عملیات پشتصحنه بزرگ دارد که کمتر دیده میشود.
انسداد ۵۰ درصدی مرز؛ پایان دوران مرزهای باز
استانداری اعلام کرده که نیمی از مرز شمالشرق ایران اکنون مسدود شده است. ابزارهای بهکاررفته شامل:
– دیوارهای مرزی ممتد
– دیوارهای برجی چندطبقه
– راهدارهای مرزی
– دوربینهای حرارتی بلندبرد
– تجهیزات دید در شب
– سیستمهای کنترل هوشمند تردد
استفاده از این تجهیزات یک پیام روشن دارد:
مدیریت مهاجرت دیگر صرفاً انتظامی نیست؛ فناورانه و امنیتمحور شده است.
این سبک انسداد مرزی الگوی کشورهایی است که با موجهای گسترده مهاجرت و قاچاق انسان روبهرو بودهاند؛ مانند ترکیه، آمریکا و برخی کشورهای آسیای مرکزی.
پیامدهای امنیتی و اجتماعی موج خروج
این خروج گسترده چند پیام مهم دارد:
۱. کاهش فشار بر خدمات عمومی
استانهایی مثل خراسان رضوی، تهران و کرمان همواره بار سنگینی از حضور اتباع را تحمل میکردند. کاهش یکباره جمعیت مهاجر، روی:
– نظام سلامت
– مدرسهها
– یارانه انرژی
– حملونقل عمومی
– بازار کار
تأثیر مستقیم دارد.
۲. تغییر ترکیب بازار کار
سالهاست بخش قابلتوجهی از بازار کار در مشاغل ساختمانی، خدمات شهری، کشاورزی و کارگری توسط اتباع افغان پوشش داده میشد.
کاهش جمعیت مهاجر در برخی مناطق احتمالاً باعث:
– افزایش دستمزدهای کارگری
– کمبود دورهای نیرو
– و جابهجایی شغلی داخلی
خواهد شد.
۳. مدیریت مرز آسانتر میشود
وقتی نیمی از مرز مسدود شده و خروج گسترده انجام میگیرد، سطح تردد غیرقانونی، قاچاق، و ورود بدون مجوز نیز کاهش مییابد؛ موضوعی که سالها دغدغه امنیتی بود.
۴. پیام سیاسی برای افغانستان
خروج ۱.۸ میلیون نفر پیام روشن به کابل دارد:
ایران قصد بازتعریف مدیریت مهاجرت تهرانی – کابلی را دارد و هزینههای اجتماعی و اقتصادی را یکطرفه نمیپذیرد.
چرا تکنولوژی اکنون وارد میدان شده؟
استفاده از برجهای مرزی، سیستمهای حرارتی و پایش هوشمند نشان میدهد سیاست ایران از مدل سنتی «کنترل انسانی» به مدل مدرن «کنترل فناورانه» تغییر کرده است.
درگذرگاههایی مانند دوغارون، فناوری برای:
– کاهش هزینهها
– پایش ۲۴ ساعته
– جلوگیری از ورود شبانه
– شناسایی حرکت گروهی
– ثبت هویت دیجیتال
ضروری شده است.
این تحول در امتداد روند جهانی است؛ از اروپا تا ترکیه، مرزها در حال دیجیتالیشدن هستند.
آینده مدیریت اتباع چه خواهد شد؟
اگر روند فعلی ادامه یابد، چند اتفاق قابل انتظار است:
۱. مرز شمالشرق تا ۸۰ درصد مسدود میشود
۲. ورود غیرمجاز تقریباً به صفر نزدیک خواهد شد
۳. طرحهای ساماندهی اتباع سرعت بیشتری میگیرند
۴. همکاری ایران با دولت افغانستان بر سر تردد قانونی افزایش مییابد
۵. شهرهای بزرگ ایران تغییرات جمعیتی محسوسی را تجربه میکنند
