تنش میان ایلان ماسک و اتحادیه اروپا اینبار به نقطهای رسیده که حتی برای طرفداران و منتقدانش هم «بیسابقه» توصیف میشود. میلیاردر جنجالی دنیای فناوری، در واکنشی کمسابقه و بسیار تند، اتحادیه اروپا را «شبیه رایش چهارم» و تحت اداره «نخبگان غیرمنتخب و استبدادی» معرفی کرده است؛ عباراتی که عملاً این اتحادیه را در کنار ساختارهای اقتدارگرای تمامیتخواه قرار میدهد. این حمله لفظی تند درست پس از آن مطرح شد که بروکسل، پلتفرم ایکس را به دلیل نقض قوانین خدمات دیجیتال (DSA) با جریمهای ۱۲۰ میلیون یورویی روبهرو کرد؛ اقدامی که ماسک آن را «سرکوب سیاسی و دخالت سازمانیافته در آزادی بیان» میداند.
ماجرا از آنجا آغاز شد که کمیسیون اروپا اعلام کرد ایکس در مقابله با انتشار اخبار جعلی، مدیریت محتوای مخرب و شفافیت الگوریتمها موفق عمل نکرده است. طبق قانون DSA، همه پلتفرمهای بزرگ دیجیتال باید استانداردهای سختگیرانهای را رعایت کنند؛ استانداردهایی که شامل جلوگیری از انتشار نفرتپراکنی، محدود کردن باتهای مخرب و ارائه دسترسی شفاف به دادههاست. اما ماسک میگوید این قانون «تنها بهانهای» برای تحت فشار قرار دادن تنها پلتفرمی است که «به کاربران اجازه میدهد روایتهای مستقل از جریانهای رسمی منتشر کنند». او در واکنش مستقیم اعلام کرد: «این جریمه بهخاطر محتوا نیست؛ این یک اقدام سیاسی برای ساکت کردن صدای آزاد است.»
این نخستین باری نیست که ماسک علیه نهادهای اروپایی حمله میکند. او پیشتر گفته بود «اتحادیه اروپا باید منحل شود» و «اختیار تصمیمگیری به کشورهای عضو بازگردد». از نظر او، بروکسل تبدیل به یک ساختار فوقملی شده که بدون رأی مستقیم مردم تصمیمهایی اتخاذ میکند که بهطور مستقیم بر آزادی دیجیتال تأثیر میگذارد. اما این بار شدت حمله او — استفاده از عبارت «رایش چهارم» — نشان میدهد تنش بین طرفین دیگر یک اختلاف تکنیکی درباره مقررات دیجیتال نیست، بلکه به یک تقابل ایدئولوژیک تبدیل شده است.
تحلیلگران حوزه فناوری میگویند ماسک عمداً از عباراتی استفاده میکند که بار تاریخی و احساسی سنگین دارند. رایش چهارم در روایتهای تاریخی معمولاً به ساختارهای اقتدارگرا و پروژههای کنترلگرایانه نسبت داده میشود. بهکارگیری چنین عبارتی علیه اتحادیه اروپا، بهخصوص در فضای سیاسی ملتهب کنونی، میتواند روابط ایکس با برخی دولتهای اروپایی را به مرحلهای غیرقابل پیشبینی برساند.
از سوی دیگر، مقامات اروپایی میگویند ماسک میخواهد توجه افکار عمومی را از ضعفهای مدیریتی ایکس منحرف کند؛ ضعفهایی که شامل رشد محتواهای جعلی، کاهش نظارت انسانی، حذف تدریجی تیمهای اعتماد و ایمنی و افزایش فعالیت رباتهای سیاسی است. به گفته آنان، جریمه ۱۲۰ میلیون یورویی نه یک اقدام سیاسی، بلکه «ابزار قانونی طبیعی» برای وادار کردن شرکتهای بزرگ فناوری به رعایت قوانین است.
با این حال، حتی برخی ناظران نزدیک به اتحادیه اروپا نیز اعتراف میکنند که جدال اروپا با ایکس با جدال بروکسل با اپل، تیکتاک یا متا متفاوت است. دلیلش شخصیت ماسک، رویکرد رادیکال او درباره آزادی بیان و مدل مالی متفاوت ایکس پس از تغییر مالکیت است. برخلاف بسیاری از شرکتهای فناوری، ایکس بهجای مدیریت محتوا با تیمهای بزرگ انسانی، بیشتر بر «خودتنظیمی کاربران» تکیه دارد، روشی که اروپاییها آن را ناکارآمد و خطرناک میدانند.
این کشمکش پیامدهای اقتصادی جدی نیز دارد. اروپا یکی از بزرگترین بازارهای تبلیغاتی جهان است و بخش قابل توجهی از درآمد ایکس از همین منطقه تأمین میشود. در صورت ادامه تنش، ممکن است برخی کشورها محدودیتهای بیشتری برای فعالیت ایکس اعمال کنند؛ سناریویی که میتواند ارزش برند و جذابیت تبلیغاتی آن را کاهش دهد. برخی تحلیلگران حتی میگویند اگر فشار قانونی بهقدری بالا برود، احتمال دارد ایکس فعالیت خود را در برخی کشورها محدود کند — هرچند این اقدام ضربه مالی سنگینی خواهد داشت.
در نهایت، آنچه این درگیری را مهم میکند نه تنها ابعاد اقتصادی یا حقوقی آن، بلکه تقابل دو نگاه کاملاً متفاوت به آینده فضای دیجیتال است: نگاه ماسک که بر آزادی مطلق بیان تأکید دارد، و نگاه اتحادیه اروپا که از «آزادی مسئولانه» سخن میگوید. این دو مدل حکمرانی، اکنون در یکی از حساسترین نقاط برخورد قرار گرفتهاند؛ برخوردی که ممکن است آینده سیاستگذاری جهانی در حوزه فضای مجازی را شکل دهد.
