بازگشت دومین گروه از شهروندان ایرانی از ایالات متحده، آنهم با یک پرواز چارتر که روز یکشنبه از فرودگاه «مِسا» در ایالت آریزونا انجام شد، فصل تازهای را در روابط کنسولی، مسائل انسانی و روند بازگشت ایرانیان مقیم آمریکا رقم زده است. به گفته دو مقام آگاه ایرانی، این پرواز که حدود ۵۰ شهروند ایرانی را به کشور منتقل میکند، در واقع ادامه برنامهای است که ایالات متحده برای دومین بار در ماههای اخیر اجرا کرده و در کنار ایرانیها، تعدادی از شهروندان عرب و روس نیز در آن حضور داشتهاند. این هواپیما پس از ترک خاک آمریکا، توقفهایی در مصر و کویت خواهد داشت و سپس در ایران فرود میآید.
اهمیت این خبر زمانی برجستهتر میشود که بدانیم طی سالهای گذشته، بازگشت شهروندان ایرانی از آمریکا – بهویژه به صورت گروهی و چارتر – به ندرت انجام میشد. این موضوع به دلیل پیچیدگی روابط سیاسی دو کشور، محدودیتهای صدور ویزا، مشکلات کنسولی، مخاطرات امنیتی و محدودیتهای مربوط به شرکتهای هواپیمایی معمولاً با کندی و دشواری همراه بوده است. اما اکنون، انجام دومین پرواز متوالی نشان میدهد که دو طرف (ایران و آمریکا) دستکم در سطح کنسولی وارد یک همکاری محدود اما عملیاتی شدهاند.
منابع آگاه ایرانی میگویند این پروازها بیشتر با هدف انساندوستانه انجام میشود؛ زیرا بخش قابل توجهی از این مسافران، طی ماههای گذشته با مشکلات تمدید اقامت، محدودیتهای روادیدی، وضعیت نامشخص پروندههای مهاجرتی یا شرایط سخت اقتصادی در آمریکا روبهرو شده بودند. تعدادی از مسافران نیز کسانی هستند که در پی بستهشدن برخی مسیرهای پروازی و سختگیری شرکتهای هواپیمایی، امکان بازگشت عادی به کشور را نداشتند. در نتیجه هماهنگیهای جداگانهای برای انتقال آنها انجام شده است.
اما نکته جالبتر اینجاست که این پرواز فقط شامل ایرانیان نبوده؛ بلکه شهروندانی از کشورهای عربی و حتی روسیه نیز در آن حضور داشتهاند. چنین ترکیبی معمولاً در پروازهایی دیده میشود که بهصورت چندملیتی برای خروج اضطراری یا بازگشت هماهنگ طراحی میشود، بهویژه در مسیرهایی که مقصد آنها کشور ثالثی است. این نشان میدهد که پرواز چارتر مذکور احتمالاً با مجوز ویژه و هماهنگی چند دولت انجام شده است.
منابع ایرانی که با روند پرونده آشنا هستند، میگویند بخش زیادی از تلاشهای این عملیات از طریق تیمهای کنسولی، شرکتهای هواپیمایی و کانالهای ارتباطی غیررسمی انجام شده است. با اینکه روابط سیاسی تهران–واشنگتن در سطح عمومی همچنان پرتنش است، اما چنین رخدادهایی نشان میدهد در حوزه مسائل انسانی و شهروندی، مکانیسمهای ارتباطی پشتپرده همچنان فعالاند.
از منظر اجتماعی نیز این خبر اهمیت ویژهای دارد. بسیاری از خانوادههایی که عزیزانشان طی سالهای اخیر در آمریکا مانده بودند، با مشکلاتی از جمله بلاتکلیفی محل اقامت، نگرانی از شرایط امنیتی و دشواریهای مالی روبهرو شدهاند. بنابراین بازگشت آنان تنها یک خبر سیاسی نیست؛ بلکه برای دهها خانواده، یک اتفاق انسانی مهم محسوب میشود.
بر اساس گزارشها، برخی مسافران این پرواز دانشجویانی هستند که به دلیل محدودیتهای مالی یا توقف برنامههای دانشگاهی، امکان ادامه اقامت در آمریکا را از دست دادهاند. گروهی دیگر افرادی هستند که برای اقامت یا کار در آمریکا اقدام کرده بودند اما با تعلیق پرونده مهاجرتی یا مشکلات تمدید ویزا مواجه شدند.
در سطح بینالمللی نیز این حرکت با توجه به پیچیدگی روابط ایران و آمریکا، یک نشانه نرم از تسهیلگری کنسولی محسوب میشود. چنین پروازهایی معمولاً با بررسیهای امنیتی سنگین، مجوزهای چندلایه و هماهنگیهای هواپیمایی بین چند کشور انجام میشود. توقف هواپیما در مصر و سپس کویت نیز تأیید میکند که مسیر و اجازه عبور آن با دقت طراحی شده است.
با همه اینها، برخی تحلیلگران معتقدند انجام این دومین پرواز میتواند مقدمهای برای تداوم روند بازگشت گروهی باشد؛ بهویژه برای افرادی که در آمریکا با وضعیت نامشخص روبهرو هستند. از سوی دیگر، برخی رسانههای خارجی نیز تلاش کردهاند این حرکت را در چارچوب «تبادل پیامهای غیرمستقیم» میان تهران و واشنگتن تحلیل کنند؛ هرچند هیچ مقام رسمی چنین تفسیری را تأیید نکرده است.
در مجموع، پرواز دومین هواپیمای حامل ایرانیان از آمریکا علاوهبر بعد انسانی و اجتماعی، از منظر دیپلماسی عملی و مدیریت روابط بحرانی نیز اهمیت دارد. این اتفاق نشان میدهد حتی در دوره تنشهای سیاسی، مسیرهایی برای رسیدگی به وضعیت شهروندان همچنان باز است و همکاریهای محدود اما ضروری میتواند زندگی بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار دهد.
