در روزهای اخیر و همزمان با تشدید خشکسالی و کاهش محسوس بارشها در بخشهایی از کشور، دوباره موجی از ادعاهای قدیمی در شبکههای اجتماعی منتشر شده که مدعی دخالت آمریکا، انگلیس یا برخی کشورهای همسایه در «دستکاری ابرها» و «ربایش بارش ایران» است. این ادعا که هر از چندگاهی با انتشار تصاویری بدون منبع یا تحلیلهای غیرکارشناسی تقویت میشود، بار دیگر توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده و بهویژه در فضای کماعتماد رسانهای، بار معنایی و احساسی قابلتوجهی پیدا کرده است. اما کارشناسان هواشناسی، متخصصان اقلیم و پژوهشگران حوزه منابع آب، این ادعاها را فاقد پشتوانه علمی دانسته و تأکید میکنند که کاهش بارشها در ایران پدیدهای پیچیده، چندعاملی و مرتبط با ساختارهای داخلی مدیریت آب، تغییرات اقلیمی جهانی و الگوهای مصرف است، نه نتیجه دخالت کشورهای خارجی.
به گفته کارشناسان، در شرایطی که میانگین بارندگی ایران طی دهه اخیر روندی کاهشی داشته و میزان تبخیر، گرمایش منطقهای و شدت خشکسالیها افزایش یافته، زمینه برای شکلگیری شایعات مرتبط با «ربایش بارش» فراهمتر شده است. با اینحال، متخصصان تأکید دارند که هیچ فناوری موجود در دنیا—چه در اختیار آمریکا و چه هر کشور دیگری—توانایی هدایت گسترده سامانههای بارشی از مسیر اصلی را ندارد. سامانههای بارش مقیاسی بسیار بزرگ و انرژی فوقالعاده بالایی دارند و حتی فناوریهایی نظیر بارورسازی ابرها (cloud seeding) نیز تنها برای تحریک بخشی از رطوبت محلی مؤثر هستند و نمیتوانند ماهیت یک سامانه بزرگ و مهاجر را تغییر دهند.
کارشناسان همچنین یادآوری میکنند که مشکل اصلی کشور، نه «ربایش باران»، بلکه ترکیب چند بحران جدی شامل برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی، مدیریت ناکافی منابع آب، تغییرات اقلیمی جهانی و الگوهای مصرف ناپایدار است. بهویژه در شرایطی که بسیاری از حوضههای آبریز ایران با کسری شدید آب، نشست دشتها، افت آبخوانها و کاهش شدید جریان رودخانهها مواجهاند، اتکا به نظریههای陰ی و طرح ادعاهای بدون پشتوانه، تنها افکار عمومی را از مسئله اصلی یعنی مدیریت علمی و مصرف هوشمندانه منابع آب دور میکند.
متخصصان هشدار میدهند که انتشار گسترده اینگونه شایعات—بهویژه در پلتفرمهایی که سرعت انتشار اطلاعات بالاست—میتواند باعث شکلگیری ترس اجتماعی، تضعیف اعتماد عمومی و انتقال مسئولیت از تصمیمگیری داخلی به «عوامل خارجی» شود؛ رویکردی که در نهایت به پیچیدهتر شدن بحران میانجامد. آنها تأکید میکنند که حل بحران آب در ایران نیازمند توجه جدی به برنامهریزی علمی، صرفهجویی ساختاری، اصلاح شیوههای کشاورزی، مدیریت بر مبنای دادههای دقیق و درک صحیح از عوامل اصلی خشکسالی است.
بر همین اساس، متخصصان توصیه میکنند که رسانهها و کاربران شبکههای اجتماعی ضمن افزایش آگاهی عمومی درباره خشکسالی و تغییرات اقلیمی، از بازنشر اطلاعات غیرمستند خودداری کنند و نقش کلیدی «دانش» را در مدیریت بحران آب جدی بگیرند؛ چراکه تنها با اتکا به تحلیل علمی، میتوان از بروز خسارتهای بیشتر و تداوم سوءتفاهمها جلوگیری کرد.
